บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา ประเทศเล็กๆ แต่ตลาดไม่เล็ก และรอวันเฉิดฉายในตลาดโลก

ข่าวเด่นประจำสัปดาห์ สคต. ณ กรุงบูดาเปสต์ วันที่ 4-8 กันยายน 2566
www.thaitradebudapest.hu / Facebook Fanpage: @ThaiTradeBudapest

หลายคนอาจจะไม่เคยได้ยินชื่อประเทศบอสเนียและเฮอร์เซโกวีนาเลย หรืออาจจะมีคนรู้จักอย่างผิวเผิน แต่ประเทศเล็กๆ ในคาบสมุทรบอลข่านนี้ มีศักยภาพทางเศรษฐกิจที่น่าสนใจมาก

ข้อมูลพื้นฐาน

ประเทศบอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา (BiH) ตั้งอยู่ในพื้นที่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของทวีปยุโรป บริเวณคาบสมุทรบอลข่าน BIH ประกาศอิสรภาพในปี 2535 หลังจากการล่มสลายของสหพันธ์สาธารณรัฐสังคมนิยมยูโกสลาเวีย[1] เช่นเดียวกับหลายๆ ประเทศในแถบนี้ ผลจากสงครามบอสเนียช่วงปี 2535-2538 ทำให้ประเทศฯ สูญเสียประชากรไปมากกว่า 100,000 คน และ 2 ล้านคน หายสาบสูญไป ส่งผลให้การพัฒนาด้านสาธารณูปโภคพื้นฐาน และการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ ที่ผ่านมาฟื้นตัวได้ช้า ณ ปัจจุบัน BiH มีประชากรราว 3.4 ล้านคน ประกอบไปด้วยประชากรหลายเชื้อชาติ อาทิ ชาวบอสเนีย โครเอเชีย และเซอร์เบีย

BiH แบ่งการปกครองออกเป็น 2 รัฐสําคัญ คือ

• • สหพันธรัฐบอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา (Federation of Bosnia and Herzegovina มักย่อว่า FBiH) ประกอบด้วยมณฑลอิสระ 10 มณฑล (Autonomous canton) ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวบอสเนียมุสลิม รองลงมาเป็นชาวโครเอเชีย
  • สาธารณรัฐเซิร์ปสกา (Republika Srpska มักย่อว่า RS) ประกอบด้วยเทศบาลนคร 64 แห่ง (Municipality) ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวเซิร์บ
  • รวมถึงเขตปกครองตนเองพิเศษ 1 แห่ง คือ เขตปกครองตนเองบึชโก (Brčko District) ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศ ประชากรมีทั้งชาวบอสเนียมุสลิมและชาวเซิร์บในจำนวนใกล้เคียงกัน

ด้านการปกครอง คณะประธานาธิบดีบอสเนียและเฮอร์เซโกวีนาประกอบด้วยบุคคล 3 คน จากกลุ่มชาติพันธุ์ชาวบอสเนีย ชาวเซอร์เบีย และชาวโครเอเชีย ซึ่งมาจากการเลือกตั้งจัดแยกกัน โดยแต่ละคนผลัดกันเป็นประธานคณะประธานาธิบดี (Chairman of the Presidency) ครั้งละ 8 เดือน ตามข้อตกลง Dayton Peace Agreement เมื่อปี 2535 ซึ่งความแตกต่างทางเชื้อชาตินี้ ส่งผลต่อวิถีการดำเนินชีวิตและความต้องการสินค้าและบริการในตลาดที่แตกต่างเช่นกัน ยกตัวอย่างเช่น ชาวบอสเนียประมาณ 80% ใช้สื่อออนไลน์ เช่น Facebook มากกว่าเชื้อชาติอื่นๆ เป็นต้น

BiH มี 3 ปัจจัยหลักที่ทำให้เกิดความไม่สมดุลกัน

1. องค์กรภาครัฐขนาดใหญ่ และมีขอบเขตการสร้างรายได้ในภาคเอกชน – ภาครัฐส่วนใหญ่ยังมาจากช่วงที่ยังอยู่ในยูโกสลาเวีย การใช้จ่ายภาครัฐมีมูลค่าเกือบเท่ากับครึ่งหนึ่งของ GDP ยิ่งไปกว่านั้น ถ้ารวมการดำเนินการรัฐวิสาหกิจ และการทุจริตคอรัปชั่นเข้าไป อาจจะไปถึง 70% ของ GDP นอกจากนี้ ค่าใช้จ่ายสวัสดิการสังคมที่จ่ายให้ผู้มีรายได้สูง เกือบจะเท่ากับประชากรที่ยากจน มีความเหลื่อมล้ำระหว่างคนรวยกับคนจนมาก ซึ่งภาครัฐยังไม่ได้ให้ความสนใจในการพัฒนาคนในกลุ่มรายได้น้อย
2. เศรษฐกิจขึ้นอยู่กับการบริโภคมากกว่าการผลิต – ช่วงหลังการฟื้นฟูจากสงคราม รัฐบาลไม่ได้สร้างสรรค์เศรษฐกิจเพื่อความยั่งยืน การบริโภคเชื้อเพลิงอยู่บนพื้นฐานการเติบโตทางเศรษฐกิจ ดังนั้น รัฐบาลต้องสร้างเศรษฐกิจที่ยั่งยืน ลดความยากจน และสร้างสินค้าและบริการให้เติบโตมากขึ้นกว่าการบริโภค
3. ภาคการส่งออกที่มีมูลค่าต่ำ – BiH มีมูลค่าการส่งออกแค่ประมาณ 30% ของ GDP ซึ่งต่ำที่สุดในกลุ่มประเทศยุโรป ทำให้เห็นถึงความอ่อนแอของศักยภาพการแข่งขันทางการค้า

รูปภาพที่ 1: ความจำเป็นในการปรับความสมดุลทางเศรษฐกิจของ BiH

เศรษฐกิจในภาพรวม

GDP ในปี 2021 BiH มีมูลค่าประมาณ 2.005 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ โดยธนาคารโลกคาดว่าผลผลิตทางเศรษฐกิจของ BiH จะเพิ่มขึ้น 2.7% ในปี 2565 และคาดว่าในปี 2023 ผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศของ BiH คาดว่าจะเติบโต 3.1%

ด้านความร่วมมือระหว่างประเทศ เมื่อวันที่ 15 ธันวาคม 2565 ที่ประชุมสภากิจการทั่วไป (General Affairs Council GAC) ประกอบด้วยรัฐมนตรีที่รับผิดชอบกิจการด้านการต่างประเทศในภูมิภาคยุโรปจากประเทศสมาชิกสหภาพยุโรป 27 ประเทศ มีมติเป็นเอกฉันท์ อนุมัติสถานะผู้สมัคร (Candidate Country) ให้แก่ BiH อย่างเป็นทางการ โดยรัฐบาล BiH  ต้องดำเนินการในประเด็นการพัฒนาสำคัญ 14 ประการ (Priorities) ที่คณะกรรมาธิการยุโรปกำหนดไว้เมื่อปี 2562 แต่ยังไม่บรรลุเป็นผลสำเร็จ รวมถึงการปฏิรูป 8 ด้าน (Key Reforms) ซึ่งครอบคลุมหลักนิติธรรม สิทธิขั้นพื้นฐาน เสรีภาพสื่อมวลชน การจัดการพื้นที่บริเวณชายแดน และการปฏิรูประบบราชการ เป็นต้น นอกจากนี้ BiH ยังกำลังดำเนินการเป็นสมาชิกองค์การการค้าโลก โดยมีสหพันธรัฐรัสเซียเป็นข้อตกลงการเข้าถึงตลาดทวิภาคีเพียงข้อตกลงเดียวที่รอดำเนินการ

ด้านการค้าระหว่างประเทศ BiH นำเข้ามากเป็นสองเท่าของการส่งออก โดยการนำเข้าในปี 2564 มีมูลค่ารวม 1.303 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ เทียบกับการส่งออก 8.6 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ทั้งนี้ สหภาพยุโรปเป็นคู่ค้ารายใหญ่ที่สุดของ BiH โดยนำเข้า 6.27 พันล้านดอลลาร์สหรัฐจาก BiH (73% ของการส่งออกทั้งหมดของ BiH) และส่งออก 7.68 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ไปยัง BiH (59% ของการนำเข้าทั้งหมดของ BiH) โดยรวมแล้ว 64% ของการค้าของ BiH อยู่กับสหภาพยุโรป

บริษัทสหรัฐฯ ที่ลงทุนใน BiH ได้แก่ บริษัทข้ามชาติและผู้นำตลาดรายใหญ่ในภาคส่วนของตน เช่น Coca-Cola, Microsoft, Cisco, Oracle, Pfizer, McDonalds, Marriott, NCR, Caterpillar, Johnson & Johnson, FedEx, UPS, Philip Morris, และ KPMG

ในปี 2564 BiH จัดอยู่ในอันดับ 105 ของโลก ตามขนาดของ GDP ทั้งนี้ การไม่มีพื้นที่ทางเศรษฐกิจเพียงแห่งเดียวใน BiH ส่งผลกระทบต่อบริษัทที่พยายามทำธุรกิจทั่วประเทศ โดยสภาพแวดล้อมทางการเมืองของประเทศ และโครงสร้างรัฐบาลที่ซับซ้อนสร้างอุปสรรคสำคัญต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ

BiH เป็นหนึ่งในประเทศที่มีการแข่งขันทางเศรษฐกิจน้อยที่สุดในคาบสมุทรบอลข่าน เนื่องจาก BiH ทนทุกข์ทรมานจากกระบวนการที่ยาวนานและลำบากในการเริ่มต้นธุรกิจใหม่และขอใบอนุญาตก่อสร้าง เป็นปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อบริษัทที่ต้องการเข้ามาลงทุน การบรรยากาศการลงทุนที่ไม่ดี การทุจริตเฉพาะถิ่น กรอบกฎหมายและข้อบังคับที่ซับซ้อน กระบวนการทางธุรกิจที่ไม่โปร่งใส การคุ้มครองสิทธิในทรัพย์สินไม่เพียงพอ และระบบตุลาการที่อ่อนแอ ส่งผลต่อการตัดสินใจลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศ

โอกาสสำหรับการค้า/การลงทุนใน BiH

BiH มอบโอกาสแก่ผู้ส่งออกและนักลงทุนที่มีการเตรียมตัวมาอย่างดีและสม่ำเสมอ อาทิ ในปี 2564 สหรัฐฯ ส่งออกสินค้ามูลค่า 322 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ไปยัง BiH โดยบริษัทที่สามารถเอาชนะความท้าทายในการสร้างสถานะใน BiH มักจะได้รับผลตอบแทนจากการลงทุนเมื่อเวลาผ่านไป เช่นเดียวกับ กองทุนรวม ที่ลงทุนรายใหญ่ของสหรัฐฯ สามารถเข้าสู่ตลาดด้วยการลงทุนระดับภูมิภาคในปี 2014 และออกจากตำแหน่งส่วนใหญ่ในปี 2562 ด้วยผลตอบแทนที่ดี ดังนั้น ณ ปัจจุบัน BiH เปิดรับการลงทุนจากต่างประเทศ และเสนอระบอบการค้าเสรีมากขึ้น โดยสินค้าที่เป็นที่ต้องการของตลาด BiH ได้แก่

• สินค้าและบริการภาคเกษตรกรรมที่เกี่ยวข้องกับเนื้อสัตว์และปศุสัตว์ นมและผลิตภัณฑ์จากนม ผลไม้และผัก สมุนไพรที่ใช้เป็นยาและมีกลิ่นหอม และการประมง รวมทั้ง วัสดุสำหรับการแปรรูป ทางอุตสาหกรรม เพื่อจัดหาภาคอุตสาหกรรมที่ใช้โลหะของ BiH อุปกรณ์สร้างและส่งพลังงานสำหรับการก่อสร้าง และยกระดับโรงไฟฟ้าพลังน้ำ โรงไฟฟ้าพลังความร้อน และโครงการจำหน่ายพลังงานไฟฟ้า
• อุปกรณ์และบริการโทรคมนาคมสำหรับการขยายเครือข่ายที่มีอยู่ ได้แก่ โทรศัพท์เคลื่อนที่ โทรศัพท์พื้นฐาน และบรอดแบนด์
• วิศวกรรมโครงสร้างพื้นฐานการขนส่งและการบริการก่อสร้าง สำหรับโครงการก่อสร้างทางหลวง Corridor 5c และการอัปเกรดโครงสร้างพื้นฐานของถนนและทางรถไฟในท้องถิ่น
• อุปกรณ์ก่อสร้าง เพื่อรองรับความต้องการการก่อสร้างเชิงพาณิชย์สำหรับโครงการโครงสร้างพื้นฐาน
• อุปกรณ์การแพทย์ สำหรับระบบการดูแลสุขภาพของประชาชนและการปฏิบัติส่วนตัว รวมถึงอุปกรณ์วินิจฉัยที่ซับซ้อน
• อุปกรณ์และบริการเทคโนโลยีสารสนเทศ รวมถึงซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์และอุปกรณ์และบริการด้านไอที

ข้อเสนอแนะของ สคต.

• พิจารณาจากการตัดสินใจทำการค้าหรือการลงทุนร่วมกัน ระหว่างนักธุรกิจต่างชาติ กับชาว BiH เห็นว่า การเยี่ยมชมประเทศในช่วงเริ่มต้นของการสำรวจตลาดเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง เพื่อพัฒนาการติดต่อในอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้อง และทำความเข้าใจโครงสร้างระบบราชการแบบหลายชั้นของ BiH
• ผู้เข้ามาใหม่ในตลาดในภาคส่วนที่จัดตั้งขึ้น มักจะแข่งขันกับซัพพลายเออร์ในบริเวณใกล้เคียงจากโครเอเชีย เซอร์เบีย และสโลวีเนีย รวมถึงผู้ส่งออกประเทศสมาชิกสหภาพยุโรปที่โดดเด่นอื่นๆ ซึ่งได้รับประโยชน์จากสิทธิพิเศษทางการค้าที่หลากหลาย ดังนั้น บริษัทที่เพิ่งเริ่มเข้าตลาด การมีคู่ค้าพันธมิตรในท้องถิ่นจึงเป็นสิ่งสำคัญ การคัดเลือกควรขึ้นอยู่กับความรู้ของผู้มีโอกาสเป็นหุ้นส่วนเกี่ยวกับตลาดท้องถิ่นและการตรวจสอบชื่อเสียงอย่างละเอียด ตัวแทนฝ่ายขาย ตัวแทน และผู้จัดจำหน่ายล้วนมีบทบาทสำคัญในตลาดนี้ ไม่ว่าจะเลือกช่องทางไหน
• การจัดหาเงินทุน ถือเป็นข้อพิจารณาที่สำคัญสำหรับบริษัทใน BiH เช่นเดียวกัน
• หากต้องการศึกษากฎระเบียบการค้า/การลงทุนต่างๆ ของ BiH สามารถศึกษาเพิ่มเติมได้ที่ https://www.trade.gov/country-commercial-guides/bosnia-and-herzegovina-trade-barriers?navcard=12207

ที่มาของข้อมูล

1. https://oec.world/en/profile/country/bih/
2. https://www.bbc.com/news/world-europe-17211415
3. https://www.brookings.edu/articles/three-reasons-why-the-economy-of-bosnia-and-herzegovina-is-off-balance/
4. https://www.gov.uk/government/publications/overseas-business-risk-bosnia-and-herzegovina/overseas-business-risk-bosnia-and-herzegovina
5. https://www.trade.gov/country-commercial-guides/bosnia-and-herzegovina-trade-barriers?navcard=12207

[1] ประเทศที่เคยเป็นส่วนหนึ่งของยูโกสลาเวีย ในชื่อปัจจุบัน ได้แก่ เซอร์เบีย มอนเตเนโกร สโลวีเนีย โครเอเชีย บอสเนียและเฮอร์เซโกวีนา และมาซิโดเนียเหนือ

สคต. ณ กรุงบูดาเปสต์
4-8 กันยายน 2566