ศุลกากรจีนขานรับการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาอย่างเข้มข้น

ในช่วงครึ่งแรกของปี พ.ศ. 2568 การคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาในประเทศจีนมีความก้าวหน้าที่โดดเด่น โดยเจ้าหน้าที่ศุลกากรจีนทั่วประเทศได้ยึดสินค้าต้องสงสัยละเมิดลิขสิทธิ์จำนวน 11,000 ครั้ง รวม 38.675 ล้านชิ้น พร้อมนี้ได้มีการอนุมัติเอกสารการยื่นขอคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาจำนวน 13,300 ฉบับ และการออกหนังสือรับรองทั่วไปสำหรับการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาจำนวน 150 ฉบับ

เมื่อ“ผลิตในจีน (Made in China)” เปลี่ยนเป็น “สร้างขึ้นในจีน (Created in China)” และ “สินค้าจีน (Chinese Products)” เปลี่ยนเป็น “ตราสินค้าจีน (Chinese Brands)”

นับตั้งแต่แผนพัฒนาเศรษฐกิจแห่งชาติจีน ฉบับที่ 12 (2016-2020) เป็นต้นมา รัฐบาลจีนได้ดำเนินการยกระดับภาพลักษณ์การผลิตของจีน จนถึงปัจจุบันจีนได้พยายามส่งเสริมการพัฒนาที่มีคุณภาพสูง และผลักดันความร่วมมือทางการค้าพหุภาคีกับนานาประเทศมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นการเปิดตลาด Cross Border e-commerce การเปิดรับลงทุนจากต่างประเทศ รวมทั้งการสร้างผู้ประกอบการนวัตกรรมในประเทศ ดังนั้น การคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาของกรมศุลกากรจึงมีความสำคัญเพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับบริษัทนวัตกรรมของจีนที่เข้าสู่ตลาดต่างประเทศ

มาตรการและการดำเนินการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาของจีน

• การบังคับใช้กฎหมายคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา กรมศุลกากรแห่งชาติจีนได้ดำเนินมาตรการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาอย่างจริงจัง โดยยึดสินค้าและดำเนินมาตรการบังคับใช้กฎหมายเพื่อป้องกันการละเมิดสิทธิ์ ทั้งการส่งออกนำเข้าสินค้าผ่านช่องทางปกติ รวมทั้งอีคอมเมิร์ซข้ามพรมแดน ซึ่งส่งผลให้การดำเนินงานในปี 2568 มีความก้าวหน้าอย่างต่อเนื่อง
• โครงการ “ศุลกากรอัจฉริยะเสริมพลังชาติ (Smart Customs Powerful Nation)” และ โครงการพิเศษเพื่อการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา “ปฏิบัติการหลงเถิง 2025” ซึ่งเป็นการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีขั้นสูงในการตรวจสอบและป้องกันการละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาแบบเชิงรุก โดยใช้ระบบดิจิทัลและปัญญาประดิษฐ์ในการตรวจจับและประเมินความเสี่ยงจากการละเมิดแบบอัตโนมัติ โดยเชื่อมโยงกับระบบศุลกากร 8 ระบบ ระบบอีคอมเมิร์ซข้ามพรมแดน ระบบจัดส่งด่วน และระบบจัดการพิธีการผ่านศุลกากร ซึ่งจะสามารถตรวจฉลาก และเครื่องหมายการค้า ที่ต้องสงสัยเป็นต้น
• ความร่วมมือระหว่างประเทศ จีนได้เสริมสร้างความร่วมมือระหว่างประเทศในการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา โดยมีการแลกเปลี่ยนข้อมูลและและวิธีการทำงานกับประเทศต่างๆ และเข้าร่วมในเวทีระหว่างประเทศ เช่น การประชุมคณะทำงานด้านทรัพย์สินทางปัญญาจีน-สหภาพยุโรป และการประชุมสุดยอดด้านการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาระดับภูมิภาค
• การพัฒนากลไกการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาที่ครอบคลุมและมีประสิทธิภาพ รวมถึงการส่งเสริมการบูรณาการระบบการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาในระดับภูมิภาคและระดับประเทศ โดยเน้นการประสานงานและความร่วมมือระหว่างหน่วยงานต่างๆ
• การสนับสนุนนวัตกรรมและวิสาหกิจ ศุลกากรจีนได้ให้ความสำคัญกับการสนับสนุนวิสาหกิจที่มีนวัตกรรม โดยการให้คำแนะนำและการสนับสนุนด้านการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา เพื่อส่งเสริมการพัฒนาเศรษฐกิจและการค้าอย่างยั่งยืน ทั้งนี้ ในช่วงครึ่งแรกของปี พ.ศ. 2568 จำนวนการยื่นขอโอนสิทธิบัตรทั่วประเทศมีจำนวนสูงถึง 1.025 ล้านฉบับ ซึ่งในจำนวนนี้มี 127,000 ฉบับเป็นของมหาวิทยาลัยและสถาบันวิจัย

การดำเนินงานในปีที่ผ่านมาพบสินค้าละเมิดลิขสิทธิ์ในจีนจำนวนมาก

• ในปี 2567 มีผู้ยื่นขอคำจดทะเบียนขอสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาในจีน 29,541 ราย ได้รับการอนุมัติ 21,614 ราย โดยเป็นคำขอจากเจ้าของสิทธิฯ ในประเทศจีน 16,034 ราย เพิ่มขึ้น 24.19% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อน และคิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 74
• ศุลกากรจีนได้ดำเนินการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาอย่างเข้มงวด โดยมีการยึดสินค้าต้องสงสัยว่าละเมิดลิขสิทธิ์จำนวนมาก โดยการปราบปรามการละเมิดทรัพย์สินทางปัญญา (เครื่องหมายการค้า สิทธิบัตร และลิขสิทธิ์) ของศุลกากรจีน ในปี 2567 พบการดำเนินการที่มีนัยยะสำคัญดังนี้
  o    สินค้าที่ละเมิดเครื่องหมายการค้า (Trademark) จำนวน 41,100 ครั้ง จำนวน 71.48 ล้านชิ้น 
  o    สินค้าที่ต้องสงสัยว่าละเมิดสิทธิบัตร (Patent) และลิขสิทธิ์ (Copyright) จำนวน 249,000 ครั้ง จำนวน 4.99 ล้านชิ้น เพิ่มขึ้น 71.33% และ 393.61% เมื่อเทียบกับปีก่อนหน้าตามลำดับ
  o    สินค้าส่งออก 41,200 ครั้ง จำนวน 80.33 ล้านชิ้น ลดลงจากปีก่อนหน้า -34.16%  และ สินค้านำเข้า 345 ครั้ง จำนวน 1.30 ล้านชิ้น ลดลงจากปีก่อนหน้า -26.52%
  o    การละเมิดลิขสิทธิ์ผ่านช่องทางการขนส่งสินค้า (ไปรษณีย์และการจัดส่งด่วน) จำนวน 3,732 ครั้ง จำนวน 65.14 ล้านชิ้น เพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้า 31.81% 
  o    Cross Border E-commerce (B2B) 25,300 ครั้ง จำนวน 20.27 ล้านชิ้น

มณฑล/เมืองต่าง ๆ ในจีนต่างขานรับการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาอย่างเข้มข้น

• ศุลกากรจีนมณฑลต่าง ๆ ได้แสดงให้เห็นถึงความพยายามอย่างต่อเนื่องในการเสริมสร้างการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาและสนับสนุนการพัฒนาเศรษฐกิจที่มีคุณภาพสูงในประเทศ โดยดำเนินการควบคุมและปราบปรามสินค้าที่ต้องสงสัยพบว่ามีการละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาซึ่งครอบคลุมสินค้าหลากหลายประเภท เช่น เครื่องใช้ไฟฟ้า เครื่องแต่งกาย อุปกรณ์กีฬา (เช่น รองเท้า FILA) สินค้าเทคโนโลยีและ gadget (เช่น SAMSUNG, HUBLOT) ผลิตภัณฑ์ยาสูบ อาหารและเครื่องดื่ม เครื่องสำอาง เครื่องใช้ในห้องน้ำ ผ้าอ้อมสำเร็จรูป รวมถึงสินค้าอุตสาหกรรมชิ้นส่วนยานยนต์ (ละเมิดแบรนด์ในประเทศจีน เช่น HAVAL, Great Wall และ Chery) เป็นต้น
• มณฑลกวางตุ้ง: มีการยึดสินค้าต้องสงสัยละเมิดลิขสิทธิ์ในอีคอมเมิร์ซข้ามพรมแดนเพิ่มขึ้น 2.8 เท่าจากปีก่อน และมีการจดทะเบียนเจ้าของสิทธิ์ฯ รายใหม่เพิ่มขึ้น 6.9% ในไตรมาสแรกของปี 2568
• มณฑลซานตง: ได้ดำเนินการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาอย่างเข้มข้น โดยได้ยึดสินค้าที่ละเมิดสิทธิ์จำนวนมาก รวมทั้งปรับปรุงกฎเกณฑ์การคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา สินค้าที่พบการละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาส่วนใหญ่เป็นสินค้าอุตสาหกรรม เช่น ไส้กรองอากาศและตลับลูกปืน ณ ศุลกากรเมืองชิงต่าว และชิ้นส่วนรถยนต์ที่ละเมิดเครื่องหมายการค้า ณ ศุลกากรเทียนจินซิงกัง
• มณฑลเหอเป่ย: ศุลกากรเมืองสือเจียจวงได้ส่งเสริมการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาสำหรับสินค้าผ่านศุลกากร โดยเฉพาะในกลุ่มอุตสาหกรรมเฉพาะทาง เช่น อาหารสัตว์เลี้ยง  ซึ่งเป็นสินค้าส่งออกหลักจำนวน 11,200 ตัน มูลค่า 97.275 ล้านหยวน เพิ่มขึ้นจากปีก่อนหน้า
• เมืองเซินเจิ้น เซี่ยงไฮ้ กว่างโจว และหนิงโป ซึ่งเป็นด่านส่งออกและนำเข้าสำคัญ พบสินค้าต้องสงสัย 31,600 รายการ จำนวน 80,240,300 ชิ้น โดยพบสินค้าละเมิดลิขสิทธิ์จริงคิดเป็นร้อยละ 76 และ 98 ตามลำดับ
• ศุลกากรในพื้นที่ชายแดน เช่น อุรุมชี หนานหนิง คุนหมิง และฮาร์บิน พบสินค้าต้องสงสัยละเมิดลิขสิทธิ์ 1,151 รายการ จำนวน 861,800 ชิ้น
• ศุลกากรในพื้นที่ภาคกลางและตะวันตก เช่น เฉิงตู ซีอาน และหนานชาง พบสินค้าต้องสงสัยละเมิดลิขสิทธิ์ 8,800 รายการ จำนวน 533,200 ชิ้น
• ศุลกากรในสือเจียจวง หนานชาง และเหอเฟย มีการตรวจกักสินค้าเพิ่มขึ้นมากกว่า 200% รวมทั้งเมืองฉงชิ่งและไท่หยวนเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญเช่นกัน

ความเห็นของสำนักงานส่งเสริมการค้าในต่างประเทศ ณ เมืองชิงต่าว

• จากนโยบายของจีนที่มุ่งสู่การพัฒนาคุณภาพสูง และการปรับภาพลักษณ์เพื่อมุ่งสู่การสร้างตราสินค้าของจีนให้เป็นที่ยอมรับทั่วโลก รวมทังการสร้างความเชื่อมั่นของนักลงทุน/นักธุรกิจต่างชาติในการเข้าสู่ตลาดจีน จีนได้พยามยามยิ่งในการกวาดล้างการละเมิดทรัพย์สินทางปัญญาอย่างจริงจัง ซึ่งถือเป็นแนวโน้มที่ดี
• อย่างไรก็ดี จากสถิติข้างต้นพบว่าจีนให้ความสำคัญกับการปราบปรามสินค้าส่งออกที่ละเมิดแบรนด์จีนค่อนข้างมากกว่าการนำเข้า ดังนั้น ผู้ประกอบการไทยที่ต้องการเข้าสู่ตลาดจีนควรต้องให้ความสำคัญอย่างมากกับการระมัดระวังการละเมิดฯ และการจดทะเบียนเพื่อคุ้มครองสิทธิ์ในทรัพย์สินทางปัญญาของตนเองในจีนก่อนการทำการค้ากับจีนเช่นกัน 

• ทั้งนี้ จีนจะใช้หลัก “First to file” คือ ผู้ที่ยื่นจดทะเบียนก่อนจะได้รับสิทธิ์เหนือกว่า แม้ว่าจะไม่ใช่เจ้าของดั้งเดิม ซึ่งการจดทะเบียนควรต้องครอบคลุมทั้งตราสินค้าและรูปภาพที่จะใช้บนบรรจุภัณฑ์ด้วย โดยสามารถขอจดทะเบียนสิทธิบัตร (Patent) เครื่องหมายการค้า (Trademark) และแบบผลิตภัณฑ์ (Design Patent) ได้กับสำนักงานทรัพย์สินทางปัญญาแห่งสาธารณรัฐประชาชนจีน (China National Intellectual Property Administration: CNIPA) และขอจดลิขสิทธิ์ (Copyright) ได้กับสำนักงานลิขสิทธิ์แห่งชาติจีน (National Copyright Administration of China: NCAC)

   

แหล่งที่มา : 
http://www.customs.gov.cn/customs/xwfb34/302425/6627632/index.html
https://zhuanlan.zhihu.com/p/1929237982424049618
https://max.book118.com/html/2025/0611/6010050134011142.shtm
https://ipr.mofcom.gov.cn/article/gnxw/zfbm/zy/gwy/202503/1990887.html
http://www.customs.gov.cn/customs/xwfb34/302425/6478897/index.html
http://www.customs.gov.cn/customs/ztzl86/302414/302415/gmfc40/2813466/6483242/index.html
https://news.sohu.com/a/888510202_120046696
https://www.gov.cn/gongbao/2025/issue_11966/202504/content_7017466.html
http://qingdao.customs.gov.cn/qingdao_customs/406496/ztlm/5207951/5207954/6485723/index.html